Γιώργος Ατσαλάκης

Ο κύριος Γιώργος Ατσαλάκης είναι ένας καταξιωμένος οικονομολόγος και αναπληρωτής καθηγητής του Πολυτεχνείου Κρήτης, στο Εργαστήριο Ανάλυσης Δεδομένων και Πρόβλεψης. Προσπαθήσαμε να δούμε μέσα από τα δικά του μάτια τις γεωπολιτικές και χρηματοοικονομικές συνθήκες και τον τρόπο που αυτές έχουν εξελιχθεί μέχρι σήμερα, αναλύοντας ταυτόχρονα τη σύνδεσή τους με τη μεταβολή της τιμής του χρυσού. Ο ίδιος έχει διακρίνει τους εξής δέκα βασικούς παράγοντες που είναι καθοριστικοί για την αύξηση της τιμής του χρυσού: Η δυναμική προσφοράς και ζήτησης, ο πληθωρισμός, η οικονομική αβεβαιότητα και αστάθεια της αγοράς, οι πολιτικές των κεντρικών τραπεζών, οι γεωπολιτικές εντάσεις, η ζήτηση των επενδύσεων, το κόστος παραγωγής, η κερδοσκοπία και τα αποθεματικά νομίσματα.
Μία πιο εκτεταμένη ανάλυση αυτών των ζητημάτων, μπορεί κανείς να βρει στο βιβλίο του κου Ατσαλάκη, που κυκλοφόρησε τον Ιανουάριο του 2024 «Προβλέψεις στην οικονομία και τις νέες τεχνολογίες». Μέσα σε αυτό ξεδιπλώνεται ο συναρπαστικός «χορός» της παγκόσμιας οικονομίας, και μαζί του διευρύνεται η οπτική μας για τον κόσμο.

Συνέντευξη στον Τάσο Σπανούδη

Κύριε Ατσαλάκη είναι μεγάλη μας τιμή να σας φιλοξενούμε στις σελίδες του περιοδικού μας. Για αρχή, θα θέλαμε να σας ρωτήσουμε πώς αντιλαμβάνεστε την πορεία του χρυσού και γενικά των χρηματοοικονομικών εξελίξεων που υπάρχουν το τελευταίο διάστημα.

Έχουμε δημοσιεύσει πρόσφατα μία σειρά ερευνών στις οποίες αναλύουμε ότι η παγκόσμια οικονομία αλλάζει κύκλο. Αφήνουμε πίσω έναν οικονομικό κύκλο πεντέμισι δεκαετιών και μπαίνουμε σε έναν καινούργιο, ο οποίος θα χαρακτηριστεί από μία τεράστια μεταστροφή και μεταφορά κεφαλαίων σε επενδύσεις σε νέους τομείς, που θα σχετίζονται άμεσα με τις νέες τεχνολογίες. Ήδη βλέπουμε μεταφορές τεράστιων επενδύσεων προς την τεχνητή νοημοσύνη, τις τεχνολογίες των νέων υλικών, την κβαντική υπολογιστική, τη βιοτεχνολογία, τα data centers. Όταν λοιπόν οι νέες τεχνολογίες ενσωματωθούν πλήρως στην παραγωγική διαδικασία θα υπάρξει μία αύξηση της παραγωγικότητας. Αυτό θα πάρει χρόνο, ωστόσο έχει ήδη ξεκινήσει μέσα από τις ετοιμασίες της κυκλοφορίας του ψηφιακού χρυσού, δηλαδή της δυνατότητας να διαπραγματεύονται γραμμάρια χρυσού ψηφιακά, ώστε να δοθεί η δυνατότητα σε μεγάλες μάζες επενδυτών, και όχι μόνο, να έχουν πρόσβαση και να μπορούν να αγοράζουν εύκολα χρυσό. 

Παρατηρούμε ότι η Ρωσία, η Ινδία, η Κίνα, και γενικά οι χώρες BRICS, αυξάνουν συνεχώς τα αποθέματά τους σε χρυσό ενώ έχουν δηλώσει ότι θέλουν να αποδεσμευτούν από την αξία του δολαρίου ή και του ευρώ. Μήπως αυτό, σε συνδυασμό με τον ψηφιακό χρυσό που αναφέρετε, θα μπορούσε να οδηγήσει σε ένα άλλο νόμισμα στο πλαίσιο του νέου οικονομικού κύκλου;

Η μετάβαση σε ένα νέο οικονομικό κύκλο θα επιφέρει ορισμένες αλλαγές, τις οποίες δε θα μπορούν εύκολα να ακολουθήσουν οι χώρες που έχουν μεγάλο χάσμα σε σχέση με την Αμερική. Αυτές είναι η Ευρώπη και η Κίνα, οι οποίες θα αναγκάζονται να υποτιμούν τα νομίσματά τους για να κάνουν προσαρμογή, εκτός αν καταφέρουν να κάνουν τέτοια άλματα στις μεταρρυθμίσεις και να αναπτύξουν παρόμοια με την Αμερική τις οικονομίες τους, ώστε να δρουν συγχρόνως. 
Όσες οικονομίες δεν μπορούν να κάνουν τις μεταρρυθμίσεις αναγκάζονται να υποτιμούν τα νομίσματά τους, και για να αποφύγουν σημαντικές υποτιμήσεις των νομισμάτων τους αγοράζουν χρυσό. Επίσης,  οι χώρες που ανήκουν στο BRICS και θέλουν να αποδεσμευτούν το δολάριο πρέπει να αγοράσουν χρυσό, ειδικά όσο ο ανταγωνισμός μεταξύ τους αυξάνεται. Ο χρυσός όμως δεν τους εξασφαλίζει το σύνολο των αποθεμάτων που πρέπει να έχουν για να κόβουν το δικό τους νόμισμα.

Στην Κίνα για παράδειγμα, ο χρυσός είναι το 4,9% των αποθεμάτων της, κι έτσι δεν μπορεί να σταθεί ως αποθεματικό νόμισμα. Για να μπορεί ένα νόμισμα να σταθεί πρέπει να έχει σημαντικό αποθεματικό ποσοστό, όπως το ευρώ που είναι κοντά στο 20% αποθεματικό ή το δολάριο που είναι 60% περίπου. Για να είσαι λοιπόν αποθεματικό νόμισμα πρέπει να έχεις τέτοιο εύρος οικονομίας που να μπορείς πρώτον, όταν σου ζητάνε οι άλλες χώρες δολάρια να τα τυπώσεις και να τα δώσεις, χωρίς να υποτιμηθεί το νόμισμά σου. Και δεύτερον να έχεις την ικανότητα να τα δώσεις, διότι αν δεν τα δώσεις θα αυξηθεί η ζήτηση του δολαρίου και θα ανέβει η τιμή του, οπότε θα υποστούν πλήγμα οι εξαγωγές. Οι περισσότερες χώρες του BRICS, έχοντας υψηλά επίπεδα πληθωρισμού και κρατώντας τεχνητά εμπορικά πλεονάσματα, μέσω των capital controls, υποτιμούν το νόμισμά τους. Η Κίνα έχει το ίδιο ποσοστό ΑΕΠ με την Ευρώπη, όμως το νόμισμά της είναι 7 φορές πιο υποτιμημένο από το ευρώ.

Επομένως, εάν η Ευρώπη δεν προσαρμοστεί, προβλέπεται να υπάρξει υποτίμηση του ευρώ στο μέλλον;

Η ανάπτυξη της Αμερικής και η στροφή τόσων πολλών κεφαλαίων προς τις νέες τεχνολογίες, θα δημιουργήσουν μία σημαντική αύξηση της παραγωγικότητας. Αυτή τη στροφή η Ευρώπη δεν την έχει αντιληφθεί -παρότι την έχει καυτηριάσει η έκθεση του Mario Draghi για το μέλλον της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας- κι αν δε γίνουν βήματα ώστε να ανταπεξέλθει η Ευρώπη στο διεθνή ανταγωνισμό, θα πρέπει να υποτιμά το νόμισμά της. Το ίδιο θα κάνει και η Κίνα, κυρίως με την επιβολή των δασμών, προκειμένου να μπορέσει να μειώσει αυτό το υπερβολικό κόστος. Θα προχωράει σε συναλλαγματικές υποτιμήσεις, οι οποίες δεν είναι η καλύτερη λύση, καθώς τα περισσότερα χρέη και οι εμπορικές συναλλαγές γίνονται στο δολάριο, οπότε σε βάθος χρόνου χάνονται αρκετά χρήματα.

Διακρίνετε κάποια αξιοσημείωτη αλλαγή στο παγκόσμιο γίγνεσθαι μετά την πρόσφατη εκλογή του Trump;

Ο Trump έρχεται σε μία εποχή όπου η οικονομική κατάσταση της Αμερικής ίσως είναι μία από τις χειρότερες στην οικονομική της ιστορία, διότι έχει ένα τεράστιο έλλειμα στον κρατικό προϋπολογισμό. Ξοδεύει 37% παραπάνω απ’ ότι βγάζει. Κι αυτό δυστυχώς συνέβη τα τελευταία κυρίως χρόνια.
Μετά το 2020 είχε τεράστια ελλείμματα κι έτσι αυξήθηκε και το χρέος. Έχει φτάσει στα 36 τρισεκατομμύρια. Είναι το 1/3 του παγκόσμιου κυβερνητικού χρέους. Αστρονομικά νούμερα. Φανταστείτε ότι το έλλειμα του κρατικού προϋπολογισμού της Αμερικής, είναι 9 φορές το ΑΕΠ της Ελλάδος. Για να καλύπτει αυτό το ΑΕΠ πρέπει να δανείζεται, κι όσο δανείζεται αυξάνεται το χρέος. Όσο αυξάνεται το χρέος πρέπει να εγκρίνει ομόλογα για να καλύπτει αυτά τα ελλείμματα. Όταν εκδίδεις ομόλογα με τέτοιο υψηλό χρέος αυξάνεται και το επιτόκιο, το οποίο τώρα έχει πάει κοντά στα 5%. Αυτό αυτομάτως θα τετραπλασιάσει το κόστος των δανείων της Αμερικής για όσα δάνεια είχαν ληφθεί όταν το επιτόκιο ήταν 1% και τώρα αν το ξανά χρηματοδοτήσει με 5% έχει τετραπλασιάσει το κόστος χωρίς καν να αυξηθεί το χρέος. Και ήδη οι δαπάνες των τόκων είναι 13% επί του ΑΕΠ της Αμερικής.

Άρα έχει πολύ δύσκολα προβλήματα να λύσει η αμερικάνικη οικονομία αυτή τη στιγμή και πλέον έχουμε και γεωπολιτικούς κινδύνους, που προς το παρόν δεν επηρεάζουν την αμερικάνικη οικονομία, αλλά επηρεάζουν την ευρωπαϊκή. 
Για πρώτη φορά μετά τον Β’ΠΠ οι χώρες αντιμετωπίζουν εξωτερικούς κινδύνους από άλλες χώρες που ονειρεύονται να αναζητήσουν την παλιά αυτοκρατορική τους επιρροή στα γειτονικά τους εδάφη. Αυτός είναι ένας γεωπολιτικός κίνδυνος, ο οποίος δεν αφορά πάρα πολύ την Αμερική, διότι είναι ασφαλής εκεί που είναι, αλλά εμάς ως Ευρώπη μας αφορά πάρα πολύ.

Σε σχέση λοιπόν με όσα αναφέρετε για το ποσοστό του επιτοκίου, πόσο καταλυτικό ρόλο παίζουν οι αποφάσεις της ομοσπονδιακής τράπεζας για τα επιτόκια και γιατί επηρεάζει αυτό τόσο πολύ την τιμή του χρυσού;

Ο ρόλος των κεντρικών τραπεζών είναι μέσα από την αυξομείωση των επιτοκίων να ελέγχουν την οικονομία να μην υπερθερμανθεί, ουσιαστικά να μη δημιουργηθεί παραπάνω ζήτηση χωρίς να υπάρχει παραγωγή, διότι έτσι ανεβαίνει ο πληθωρισμός.  Αυτό έγινε, και το είδαμε σε όλο τον κόσμο μετά τον COVID-19, διότι τυπώθηκε χρήμα, δόθηκε στον κόσμο για να αντιμετωπίσει τα προβλήματα, αλλά επειδή δεν υπήρχε η παραγωγή, αυξήθηκαν οι τιμές. Και το είδαμε σε όλη του την έκταση όταν ακολούθησαν και τα γεγονότα με την ενέργεια στη Ρωσία και στην Ουκρανία.

Όταν τα επιτόκια ανεβαίνουν, οι αποδόσεις συνήθως των ομολόγων είναι πιο ελκυστικές από το χρυσό. Και κανονικά θα έπρεπε να “στέκονται” τα λεφτά στα ομόλογα και όχι στο χρυσό.  Αλλά όταν αυτά συνοδεύονται από γεωπολιτικούς κινδύνους και αβεβαιότητα, ιδίως την αβεβαιότητα μέσα στην Αμερική με όλα αυτά τα εμπορικά στοιχεία που είπαμε προηγουμένως, ο κόσμος αισθάνεται ότι θα είναι πιο ασφαλές να αγοράσει χρυσό κι ας έχει μικρότερη απόδοση. Αλλά αυτή η ζήτηση του χρυσού, αυξάνει την τιμή του και δυστυχώς ή ευτυχώς θα συνεχίσει να αυξάνεται διότι, όπως είπαμε, αν το ’26 γίνει ψηφιακή διαπραγμάτευση του χρυσού και γίνει και αποδεκτός από τις τράπεζες ως νέο νόμισμα, όπως γίνονται τα ομόλογα, θα υπάρξει πολλή μεγάλη ζήτηση και από ιδιώτες και από θεσμικούς επενδυτές, οπότε θα δούμε μία μετατροπή του χρυσού σε ένα αρκετά εύκολα προσβάσιμο επενδυτικό προϊόν, το οποίο δεν το είχαμε μέχρι σήμερα.

Πότε πιστεύετε ότι θα φτάσει τα 3.000 δολάρια η ουγκιά γιατί το θέμα δεν είναι αν θα φτάσει, το θέμα είναι πότε θα φτάσει. Αν μπορούμε να κάνουμε τέτοιου είδους πρόβλεψη.

Κοιτάξτε, αποφεύγουμε να δίνουμε χρόνους στις προβλέψεις, γιατί είναι εντελώς αβέβαιο το περιβάλλον. Εκείνο που προσπαθούμε να προσδιορίσουμε είναι κατά πόσο μεταβάλλονται οι τιμές, οι παράμετροι που μπορεί να αυξήσουν την τιμή του χρυσού. Και όλα αυτά που είπα προηγουμένως οδηγούν σε αύξηση της ζήτησης για χρυσό τη στιγμή που η παραγωγή είναι μεμονωμένη. Έτσι θα ακολουθήσει και το ασήμι, παρόλο που το ασήμι έχει διαφορετικούς παραμέτρους ανάπτυξης διότι ο χρυσός είναι και νομισματικό εργαλείο και εργαλείο για κόσμημα, ενώ το ασήμι είναι κυρίως ένα εμπορευματικό εργαλείο, διότι χρησιμοποιείται τώρα κατά κόρον στα ηλιακά και σε πολλές άλλες εφαρμογές, έχοντας λιγότερη νομισματική αξία. Αλλά όταν ανεβαίνει ο χρυσός πάντα παρασέρνει και τα υπόλοιπα μέταλλα. Κι επειδή προβλέπεται μείωση της παραγωγής ενώ θα υπάρχει αύξηση της ζήτησης και στο ασήμι, θα ακολουθήσει κι αυτό μία ανοδική τιμή. 

Τα τελευταία χρόνια έχουμε παρατηρήσει 3 σημαντικές περιόδους αύξησης της τιμής του χρυσού, που σχετίζονται με την εκάστοτε γεωπολιτική αστάθεια. Η πρώτη ήταν η παγκόσμια κρίση το 2008, η δεύτερη το 2020 με το lockdown, και η τρίτη ήταν με διαφορά μόλις δύο χρόνων από τη δεύτερη, όταν ξεκίνησε η κρίση της Ουκρανίας το ’22, ενώ εξακολουθεί μέχρι σήμερα μία ανοδική πορεία του χρυσού. Εάν δεν επέλθει οικονομική και γεωπολιτική σταθερότητα, ενδέχεται να υπάρχει συνεχής άνοδος του χρυσού επ’ αόριστον; 

Αν δούμε λίγο την εικόνα από ψηλά, θα παρατηρήσουμε ότι μετά τον Β’ΠΠ πολλές χώρες ανέπτυξαν τις οικονομίες τους αντιγράφοντας και μαθαίνοντας ουσιαστικά από τον ευρωπαϊκό και αμερικάνικο τρόπο διαχείρισης των εταιρειών και αξιοποίησης των αποθεμάτων των χρημάτων, με χρηματοοικονομικές ροές κλπ. Έχουμε όμως κάποιες χώρες στον κόσμο, οι οποίες ναι μεν ακολούθησαν αυτό το μοντέλο ανάπτυξης της οικονομίας τους αλλά δεν ακολούθησαν τα δημοκρατικά μοντέλα διακυβέρνησης.

Έχουμε το φαινόμενο αυταρχικών χωρών, οι οποίες κρατούν τον πλούτο για τον εαυτό τους και δεν τον μοιράζουν στο λαό: Δεν έχουν κοινωνικό κράτος, δε δουλεύουν λιγότερες ώρες, αλλά αντίθετα επενδύουν σε στρατιωτικούς εξοπλισμούς. Αυτές οι χώρες είναι κυρίως το Ιράν, η Τουρκία, η Ρωσία κι η Κίνα. Είναι και άλλες με την ίδια λογική χωρίς ωστόσο να εκδηλώνουν επεκτατικές βλέψεις. Αυτός ο επεκτατισμός λοιπόν αυτών των χωρών -ο οποίος περισσότερο είναι προσωπικές φιλοδοξίες των ηγετών κι όχι των ίδιων των λαών- έχει δημιουργήσει μία τεράστια αβεβαιότητα, καθώς διατάραξε το εμπόριο στη Μέση ανατολή. Δημιουργήθηκαν και αρκετά προβλήματα στον Παναμά εξαιτίας της λειψυδρίας και από εκεί που πέρναγαν 36 πλοία την ημέρα, σήμερα περνούν μόνο τα μισά, γεγονός που έχει δημιουργήσει ένα συνολικό πρόβλημα. Οπότε έχουμε μία γενική αβεβαιότητα, κυρίως με τις αυξήσεις των τιμών. Και όταν οι τιμές αυξάνονται, αυτό το πληρώνει ο πολίτης, ο οποίος έχει χάσει την τελευταία τριετία 20% τοις εκατό από την αγοραστική του δύναμη, και αυτή η αβεβαιότητα έρχεται τώρα να επιβάλλει ουσιαστικά μία κατάσταση εξισορρόπησης αυτού του διεθνούς εμπορίου. 

Διότι τι συνέβαινε: Η Αμερική ουσιαστικά είχε επωμιστεί το κόστος να κρατάει τις θάλασσες ανοιχτές. Αυτό στο Β’ΠΠ δεν υπήρχε. Μερικοί είχανε σύστημα βάσεων και σημαδιών όπου όλες οι θάλασσες ήταν ελεύθερες. Οπότε μπορούσε κι η μικρότερη χώρα να βάλει τα προϊόντα της σε ένα container και να τα πάει στην άλλη άκρη του κόσμου. Αυτό βοήθησε τη διεθνή ανάπτυξη και το διεθνές εμπόριο αλλά τώρα αυτό πλέον δε συμβαίνει και η Αμερική σε αυτή την κατάσταση που είναι δεν μπορεί να επωμιστεί αυτό το κόστος. Για αυτό πίεσε και τους Ευρωπαίους, και αυτή η αβεβαιότητα όσο θα υπάρχει θα ευνοεί το χρυσό. 

Όπως το τοποθετείτε λοιπόν δεν υπάρχει τέλος. Μέχρι το 2026 βλέπετε μία συνεχή αύξηση της τιμής του χρυσού; 

Και περαιτέρω από τότε. Ωστόσο, πρέπει να λάβουμε υπόψιν ότι μία από αυτές τις 4 επεκτατικές χώρες έχει ήδη υποστεί μία συντριπτική ήττα. Είναι το Ιράν. Εκτός του ότι έχασε τους Proxies που είχε, δηλαδή τη Hezbollah και τη Chamas, -όπου και αποδείχθηκε ότι δεν είναι ένας παλαιστινιακός πόλεμος, είναι το Ιράν πίσω απ’ όλα αυτά- έχασε και τη Συρία. Οπότε επόμενη στη σειρά θα είναι η Τουρκία. Η Τουρκία νομίζω ότι επεκτείνεται και κάνει σημαντικά βήματα, αλλά έχει τεράστια οικονομικά προβλήματα και όσο επεκτείνεται θα δημιουργείται τεράστιο χάος στην οικονομία της.

Οπότε θα μπορούσαμε να πούμε ότι μακροπρόθεσμα η Τουρκία θα χάσει;

Φυσικά, διότι όταν ξοδεύεις ως χώρα παραπάνω απ’ ότι βγάζεις κι είσαι εξαρτώμενη από πρώτες ύλες από παντού, χωρίς να έχεις δική σου ενέργεια, είναι δύσκολα τα πράγματα. Το 30% της ενέργειας της Τουρκίας παράγεται στα φράγματα του Ευφράτη και του Τίγρη ποταμού, έτσι αν οι Κούρδοι ξεσηκωθούν, θα έχει σημαντικά προβλήματα. Κι έχει κάνει ήδη πάρα πολλούς εχθρούς με αυτές τις κινήσεις που κάνει. Αντίστοιχα βλέπουμε ότι και η Ρωσία αυτή τη στιγμή δεν υπόκειται ακόμα σε σημαντική οικονομική φθορά αλλά πλησιάζει κι αυτή διότι έχει  σημαντικές απώλειες. Δεν μπορεί να παράγει πλέον δικά της όπλα και αρχίζει και εισάγει από την Κίνα, τη Βόρεια Κορέα, το Ιράν. Οπότε αυτοί οι κίνδυνοι για να εξουδετερωθούν θα πρέπει αυτές οι χώρες να καταλάβουν ότι δεν μπορούν να επεκτείνουν τα αυτοκρατορικά τους όνειρα κι οι ηγέτες τους να καταλάβουν ότι δεν ήρθαν για να γράψουν ιστορία, να αιματοκυλήσουν τον κόσμο και να αναταράξουν το διεθνές εμπόριο. Επομένως μέχρι αυτοί οι παράγοντες να εξαλειφθούν, χρειάζεται πολύς χρόνος. Και το σημαντικότερο είναι η ανισορροπία που υπάρχει στο διεθνές παγκόσμιο εμπόριο, διότι η Κίνα με το τεχνητά υποτιμημένο νόμισμα και τις επιδοτήσεις που δίνει στις εξαγωγικές επιχειρήσεις έχει 1 τρισεκατομμύριο δολάρια πλεόνασμα. Στο παρελθόν που το είχε αυτό η Ιαπωνία, κάθισαν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων και σε μερικά χρόνια εξαλείφθηκε. Η Κίνα όμως δεν διαπραγματεύεται.

Λέγεται ότι στα επόμενα δύο χρόνια θα μας κατατάξουν σε πρωταγωνιστική χώρα εξόρυξης χρυσού, μέσω της εκμετάλλευσης των ορυχείων στη Χαλκιδική. Πίσω από τη Φιλανδία και τη Σουηδία, θα είμαστε τρίτη χώρα παραγωγής χρυσού στην Ευρώπη. Αυτό θεωρείτε ότι θα μας ευνοήσει σαν κράτος; Μια και ο χρυσός θα έχει καθοριστικό πλέον ρόλο στην παγκόσμια οικονομία. 

Οτιδήποτε δημιουργεί θέσεις εργασίας, οι οποίες στηρίζονται σε επενδύσεις που προάγουν την προστασία του περιβάλλοντος, ευνοεί τόσο τη δική μας όσο και την παγκόσμια οικονομία. Διότι όταν θα υπάρχει η ζήτηση χωρίς να υπάρχει προσφορά οι τιμές ανεβαίνουν ιλιγγιωδώς.

Σίγουρα σε χώρες που έχουν συστήματα όπως τα δικά μας, όπου προστατεύουμε το περιβάλλον, τα προϊόντα θα εξορυχθούν με τους λιγότερο πιθανούς ρύπους για την ατμόσφαιρα σε αντίθεση με αυτό που συμβαίνει στην Κίνα και σε άλλες χώρες, όπου υπάρχει πολλή μεγάλη διαφθορά και καμία προστασία του περιβάλλοντος. Άρα θα πρέπει να δούμε αυτή τη θετική πλευρά διότι όλοι θέλουμε να σώσουμε τον πλανήτη, αλλά ο πλανήτης δεν μπορεί να σωθεί όταν η Κίνα χρησιμοποιεί 65% κάρβουνο και παράγει το 33% των carbon emissions. Οι προσπάθειες των άλλων δεν έχουν αποτέλεσμα, και επιπλέον ήδη αυτή η ενέργεια είναι ακριβή και δημιουργεί προβλήματα ανταγωνιστικότητας. Έτσι η Κίνα έχει τεράστια πλεονάσματα ύψους 300 δις, ενώ η Ευρώπη και η Αμερική έχουν τεράστια ελλείματα. Οπότε είναι πολιτικές εξισορρόπησης που θα πρέπει να γίνουν, αλλά σε κάθε περίπτωση πρέπει να μη φτάσουν στο σημείο που έφτασε ο Καναδάς, ο οποίος ενώ είναι μία πλούσια χώρα με πάρα πολλά ορυκτά υλικά, έχει φτάσει να μην τα εξορύχνει εξαιτίας των περιβαλλοντικών πολιτικών. Αφήνουν αυτά τα υλικά να εξορύσσονται σε άλλες χώρες και έχουν μεταφέρει πάνω από 45 τρισεκατομμύρια δολάρια τα τελευταία χρόνια σε επενδύσεις σε άλλες χώρες αναζητώντας αποδόσεις ενώ θα μπορούσαν να εκμεταλλευτούν το δικό τους ορυκτό πλούτο με πολύ καλούς κανόνες προστασίας του περιβάλλοντος.

Σας ευχαριστώ πάρα πολύ για το χρόνο σας και για όλες τις τόσο ενδιαφέρουσες πληροφορίες που μοιραστήκατε μαζί μας. Θα θέλατε να προσθέσετε κάτι προτού κλείσουμε τη συζήτηση;

Το μόνο που θα ήθελα να πω είναι ότι αυτά τα νέα εργαλεία με τον ψηφιακό χρυσό θα δώσουν πραγματικά μία ώθηση διότι καθώς αλλάζουμε κύκλο θα περάσουμε σε πολλές νέες τεχνολογίες, και αυτό είναι σημαντικό να το αντιληφθούμε. Όπως είδαμε την προηγούμενη εικοσαετία με τη Google, τη Microsoft, τα media, έτσι θα δούμε και τώρα πολλές καινούργιες επιχειρήσεις οι οποίες θα δώσουν ανάπτυξη. Το σημαντικό είναι ότι οι χώρες που θα το αντιληφθούν αυτό, θα πάνε μπροστά. Και επειδή είμαστε σε μεταίχμιο αλλαγής είναι πολύ δύσκολο οι πολιτικοί να το αντιληφθούν παρόλο που εμείς το έχουμε δημοσιοποιήσει με διάφορους τρόπους. Και έχει μεγάλη σημασία να το κατανοήσουν αυτό και να προσαρμόσουν τις πολιτικές τους. Οπότε, αυτός ο ψηφιακός χρυσός σίγουρα θα φέρει μία σημαντική αλλαγή και αύξηση της ζήτησης και σίγουρα θα μπορεί να ευνοήσει και εσάς -ως επιχειρηματίες που δραστηριοποιείστε στο χρυσό- είτε επενδύοντας σε αυτόν, είτε πουλώντας το ίδιο το κόσμημα του χρυσού.